Samen kwaliteit in het gebied maken, hoe doe je dat?
Niraj Sewraj, ontwikkelingsmanager bij BPD: 'In het Energiepark zoeken we elke dag hoe we samen met bewoners, ondernemers en natuurlijk met de ontwerpers kwaliteit maken. Kwaliteit is op vele manieren te interpreteren en veelal ingegeven door de bril waarmee je naar de wereld kijkt en de waarden die belangrijk zijn voor jou. Kwaliteit is voor mij meer dan mooie gebouwen, iconische architectuur en een prachtig aangelegde openbare ruimte. De kwaliteit van een plek kenmerkt zich voor mij vooral door ruimte te maken voor programma en functies die zorgen voor interactie tussen mensen en de fysieke ruimte. Zo krijgen plekken meer betekenis en zorgen wij voor mooie plekken waar mensen graag zijn. Het gesprek blijven voeren met de stad over wat kwaliteit is, vind ik belangrijk. Vanuit dat gesprek zijn wij als gebiedsontwikkelaar samen met ontwerpers in staat een gezamenlijke taal en toekomstbeeld te ontwikkelen om vervolgens te kunnen toetsen of wij samen de juiste keuzes maken. Het is nodig dat het gezamenlijke toekomstbeeld voor een mooier Energiepark zich kan aanpassen en meebeweegt en daarmee ruimte schept voor onontdekte oplossingen die het Energiepark naar een nieuwe hoogte kunnen tillen.'
'Op dit soort betekenisvolle plekken in de historische binnenstad moet je het allerbeste willen. Om dat te bereiken moet je het jezelf niet te makkelijk te maken. Dit betekent dat je de omgeving met wie je deze langjarige reis aflegt ook moet uitdagen en vice versa. Dus selecteerde BPD samen met de gemeente, het participatieplatform en Steenvlinder supervisor Ronald Knappers. De ervaren ontwerper en echte Leidenaar hielp bij de totstandkoming van het beeldkwaliteitsplan en bewaakt de uitwerking'. Sewraj: 'Naast het bewaken van het beeldkwaliteitsplan vind ik het waardevol dat we een omgeving hebben gecreëerd waarin wij elkaar kunnen uitdagen om meer te willen en bereiken zonder de koers te verliezen en in te boeten aan snelheid. Soms zou je alléén sneller gaan, maar dan haal je de eindstreep gewoon niet. Het is topsport in teamverband. Samen met ruimtelijke professionals, de ondernemers en bewoners van de stad.'
Over 100 jaar nog aantrekkelijk
Knappers: 'Van dit stuk verloren stad een wijk maken die weer onderdeel wordt van de historische binnenstad is mijn grootste uitdaging. Niet alleen een wijk die nú mooi is, maar ook over honderd jaar nog als aantrekkelijk wordt ervaren. Om dit te bereiken stimuleer ik partijen om het beste uit zichzelf te halen. Ondertussen bewaak ik de kwaliteit aan de hand van de uitgangspunten in het plan. Waar ik vooral kritisch op zal zijn in de uitwerking is de samenhang tussen de verschillende deelgebieden en de architectuur. Het DNA van de plek moet overal voelbaar zijn waardoor Energiepark een compositie wordt die “smaakt”. Een ander belangrijk aandachtspunt is hoe je de wijk beleeft op de begane grond. Bij een hoge bebouwingsdichtheid wordt de begane grond vaak gebruikt voor bergingen en het parkeren van je fiets. Ik wil – voor de levendigheid op straat – dat de overgangen tussen gebouwen en openbare ruimte vriendelijk zijn.'
Kaders die niet knellen
Maarten Tjon Sie Fat is stedenbouwkundige bij de gemeente Leiden voor de binnenstad. In deze samenwerking treedt hij op als adviseur. En nee, zo’n samenwerking vindt hij allesbehalve lastig. 'Prettig juist! Vooral omdat je ziet dat er vanuit alle partijen dezelfde commitment is. We streven allemaal naar het hoogst haalbare voor deze buurt. Het is mooi om te zien dat iedereen dezelfde behoefte had om de kwaliteitsambitie niet alleen te benoemen, maar dat direct verder werd gekeken naar de realisatie ervan. Het beeldkwaliteitsplan, de taakomschrijving van architectonisch supervisor en de keuze voor een supervisor zijn het gevolg van gezamenlijke inspanningen. We blijven samenwerken, ook om de juiste architecten te selecteren voor de complexe deelprojecten.' Het proces naar deze ontwikkeling noemt Tjon Sie Fat bijzonder. 'Er was geen traditionele selectie, zoals een tender. Toen burgerinitiatief Nieuw Leids Bolwerk zich bij ons meldde met de ontwikkelaars achter zich zagen we dit echt als kans en uitdaging om met elkaar een goede, levendige stadsbuurt te maken. Natuurlijk verschillen partijen wel eens van mening, maar doordat we de kaders vooraf hebben vastgelegd, kunnen we inhoudelijke gesprekken voeren over kwaliteit.' Tjon Sie Fat legt uit dat er geen vastomlijnd stedenbouwkundig plan is, maar een raamwerk dat deel uitmaakt van de gebiedsvisie. 'Zie het als kaders die niet knellen, maar ruimte bieden voor flexibiliteit. Dat heeft dit gebied nodig. We kunnen nu nog niet alles weten, en dat hoeft ook niet. Er kan van alles gebeuren en daar spelen we op dat moment op in.'
Participatie als rode draad
Vanuit het participatieplatform Energiepark praat Annemiek Hogendorp vanuit weer een ander perspectief mee over het onderwerp "kwaliteit". Wat haar betreft zit de kwaliteit van Energiepark niet alleen in de kracht van "samen". 'Burgers, ontwikkelaars en gemeente ontwikkelen niet slechts een gebied met bebouwing, maar bouwen samen aan een sociale, leefbare gemeenschap waar alles met elkaar samenhangt.' Leefbaarheid houdt voor Hogendorp in dat ruimtelijke en sociale ontwikkeling hand in hand gaan. 'Dat zie je terugkomen in discussies in het Participatieplatform Energiepark. Bij het maken van plannen voor deze nieuwe wijk aan de rand van de Leidse binnenstad, vormt participatie de rode draad. Gemeente Leiden, Steenvlinder, BPD en het Participatieplatform - die de buurt vertegenwoordigd - trekken als gelijkwaardige partners op in dit unieke samenwerkingsverband. 'Het gaat ons niet om "blokken bouwen in een gebied", maar om ontmoeten, beleven, bewegen. We willen dat je in Energiepark gelukkig, veilig en duurzaam woont, werkt en recreëert. Om dat te bereiken willen we als participatieplatform de wensen en behoeften van (toekomstige) bewoners en gebruikers zo goed mogelijk in beeld krijgen en inbrengen in deze gebiedsontwikkeling. Daar wordt het Energiepark alleen maar beter van.'
Hogendorp was al bij het burgerinitiatief Nieuw Leids Bolwerk betrokken en bleef aangehaakt toen het Nieuw Leids Bolwerk haar taak had volbracht: een vastgesteld ontwikkelplan. Daarna nam het participatieplatform Energiepark het stokje over. Zoals de naam al zegt een platform waarlangs belanghebbenden input kunnen leveren, dan wel geïnformeerd worden. Deze vorm past bij de nieuwe fase, waarin de participatiethema’s concreter worden. Hogendorp doet mee omdat ze enerzijds goed wil doen voor de stad, anderzijds omdat ze vanuit haar stichting Natuurlijk Samen Wonen wil onderzoeken of groen en duurzaam stads-hofwonen mogelijk is in Energiepark. 'In de stad kun je gemakkelijk verdwijnen in de anonimiteit en wordt het omzien naar elkaar lastig. Hoe mooi is het als er in deze nieuwe wijk ruimte is voor een sociale stadse woonvorm? Hiervoor zijn in het ontwikkelplan goede uitgangspunten geformuleerd, zoals collectiviteit als onderdeel van het woonconcept op bijvoorbeeld de locatie van het Stadsbouwhuis.'
Belang van goede communicatie
Hans Sparreboom, CEO bij Steenvlinder, sluit hierop aan. 'Dit is precies waarop ik hoop voor de toekomst. Dat er écht wordt samengewerkt met de buurt en de stad Leiden en dat na oplevering iedereen zich herkent in het resultaat en met trots kan "dit hebben we samen ontworpen" kan uitspreken. Dat vond ik zo mooi toen we begonnen aan de ontwikkeling van Energiepark op burgerinitiatief van Nieuw Leids Bolwerk. De voorzitter van het initiatief zat gewoon aan tafel met de wethouder en de directeuren van de ontwikkelaars. Iedereen was gelijkwaardig en beslissingsbevoegd en daarmee konden we mooie stappen maken. We bereikten een situatie waarin plannen van de gemeente en burgers samen kwamen tot een gezamenlijke visie als vertrekpunt.' Kwaliteit maak je wat Sparreboom betreft als je open en transparant communiceert en handelt én met de juiste mensen aan tafel zit. 'Het moet klikken en daar is geluk een belangrijke factor in. We hebben geluk gehad met de wethouder destijds en de voorzitter van Nieuw Leids Bolwerk Rutger Engelhard. Hij is van huis uit communicatiedeskundige en dat heeft enorm geholpen. Want goede communicatie is essentieel in het bereiken van kwaliteit. Het lukte met een open houding vanuit elkaars belangen te denken en er was bereidheid om standpunten te herzien, zolang het belang maar werd gediend.'
Gebruik onderlinge spanning voor kwaliteit
Mireille Wiegman, programmamanager Gebiedsontwikkeling bij de gemeente vervolgt: 'Kwaliteit wil je gereflecteerd zien in een kwalitatief hoogwaardige samenwerking. De opgave Energiepark vraagt om professionals én om "echte" mensen. Hoe zorg je ervoor dat je niet het menszijn uit het oog verliest? Immers we bouwen en ontwerpen voor mensen die we zelf ook zijn. Je wil daarom samenwerken met professionals die zich ook bewust zijn van het persoonlijk leiderschap dat het Energiepark vraagt. Je moet als mens wel bij deze wijk passen, je kunnen verbinden met de waarden van de wijk. Die komen samen in de "ziel van de wijk" en zijn vertaald in de kernwaarden Energiek, Verbonden en Gezond. Die ziel willen we niet schaden of verliezen met de ontwikkeling, maar juist een nieuwe toekomst geven. En dat gaat alleen maar als je je als professional ook persoonlijk verbindt. Daarbij past bijvoorbeeld langdurige verbondenheid, persoonlijk aanspreekbaar en bereikbaar zijn. Ook investeren in een team dat elkaar durft aan te spreken. We maken gebruik van onderlinge spanning om er voor de wijk beter uit te komen. Die spanning poetsen we juist niet weg. Ook dat vraagt lef, maar dan op persoonlijk niveau.'
Niet in papier blijven hangen en keuzes maken
Sewraj sluit af: 'Ik ben positief over hoe wij samen invulling geven aan kwaliteit. Bijzonder vind ik de professionaliteit waarmee de bewoners en ondernemers in het Energiepark meewerken aan de plannen. Maar we zijn er nog niet, we zitten er met elkaar middenin. Overigens ben ik ervan overtuigd dat we kunnen winnen aan executiekracht bij het vormgeven en programmeren van het Energiepark en daarmee deze plek nieuw leven inblazen. Dat vraagt van ons om niet in papier te blijven hangen, maar keuzes te durven maken, daarvan te leren en het de volgende keer beter te doen. Het eindresultaat is alleen goed wanneer de stad opgetogen is over een bruisend Energiepark, de mensen er graag verblijven en er met verwondering naar kijken. Ik kijk in ieder geval vol enthousiasme en energie naar de komende jaren uit.'
Dit artikel verscheen eerder op Energiepark Leiden.
Over Energiepark
Samen met de gemeente Leiden en inwoners van de stad ontwikkelt de 0ntwikkelcombinatie Energiepark (BPD en Steenvlinder), een nieuw stukje binnenstad, het Energiepark Leiden. Tussen de Langegracht en de Maresingel wordt hier gewerkt aan een levendige stadsbuurt met een mix van wonen, werken, cultuur, stadsnatuur, recreatie, horeca en sporten. Een echt Leidse plek waar mens en stad samenkomen.
