Laan van Spartaan, voor iedereen

Anouk Roelofs bladert door de magazines die BPD in de zomer van 2000 maakte voor de gemeente Amsterdam, die op dat moment een van de eerste gebiedstenders op de markt zette. Inzet: de transformatie van het sportpark Jan van Galenstraat tot hoogwaardig woongebied, gelegen tussen de metro en de Ring A10, op de overgang van binnenstad naar het naoorlogse Nieuw-West. Het is een opgave waar Roelofs zelf mee te maken kreeg toen ze in 2011 het stokje als ontwikkelaar overnam van een collega. Dat gebeurde bij de oplevering van De Tribune, het eerste woongebouw in het gebied. Om in de jaren erna de diverse deelplannen te ontwikkelen – aan beide zijden van de nieuwe kunstgrasvelden die een plek midden in de wijk kregen. Dat gebeurde in een nauwe samenwerking met woningcorporatie Ymere, die kort na het winnen van de tender als partner instapte. Roelofs kijkt terug op een proces waarin veel werd gevraagd van het vermogen van de gebiedsontwikkelaars om in te spelen op onverwachte wendingen tijdens de rit.

BPD en Ymere namen de aansporing van het ROC ter harte. Gezamenlijk werd De Tribune ontwikkeld, met architect Jaap Gräber (Claus en Kaan). Het mag met recht mixed-use genoemd worden: ‘Het gebouw dient als geluidsscherm, om zo woningbouw op het achtergelegen terrein mogelijk te maken. Met een zeer gevarieerd programma: naast de jongerenwoningen voor het ROC en de topsportwoningen houdt bijvoorbeeld ook zorginstelling Cordaan hier kantoor.’ Cordaan nam ook woningen af, voor (dementerende) ouderen die hier zelfstandig of in groepsverband wonen. In de plint zit onder meer een buurtcafé waar plek is voor dagbesteding. De meest spectaculaire gebruiker treffen we op de hoek van het gebouw: klimhal Mountain Network Amsterdam. Hoofdroutebouwer David (verantwoordelijk voor het ontwerp van het steeds veranderende aanbod aan klimroutes, red.) leidt ons rond in het indrukwekkende klimsportcentrum, met als letterlijke bekroning de zes verdiepingen hoge klimhal, die aan de allerhoogste internationale klimeisen voldoet. ‘Meerdere van onze klimmers kunnen hier met de voorrangsregel voor topsporters wonen in het gebouw’, zo legt David uit. Sport is daarmee echt een van de dragers van de gebiedsidentiteit. Dat geldt zeker ook voor het voorzieningencluster van Laan van Spartaan, waar een topsporthal wordt omzoomd met allerlei maatschappelijke en commerciële functies en waar bovenop nog eens sociale huurwoningen zijn gebouwd – opnieuw een kunststukje van meervoudig ruimtegebruik.

Inspelen op kansen Naast de topsporters kregen andere bijzondere gebruikers een plek. Naast ROC Amsterdam vond bijvoorbeeld Circus Elleboog hier een ruimte, aldus Roelofs: ‘We ontwikkelden de ruimte zo voor hen dat in de hoogte alle mogelijke acts konden worden uitgevoerd.’ Het faillissement van het circus in 2016 zette helaas een streep door de rekening. Een nieuwe huurder werd gevonden met een westelijke dependance van het nieuwe De La Mar-theater. ‘Zowel Circus Elleboog als De La Mar West brachten veel voor het gebied. Naast een gezellige plek om te zijn, zijn het beiden initiatieven die iets terugdeden voor de buurt. Circus Elleboog bood kinderen een plek om hun zorgen te vergeten en leuke dingen te doen, het De La Mar West richtte zich op de ontwikkeling van jonge theatermakers en gezelschappen. Beiden hadden altijd de deur open voor iedereen en wilden iets betekenen voor de buurt.’

Het tekent de dynamiek die onderdeel is van het proces van gebiedsontwikkeling. Roelofs legt uit: ‘Ook tijdens de ontwikkeling was het laveren tussen de veranderende partijen die zich aandienden. Met name het sociaal maatschappelijk programma kwam en ging en zette meerdere malen een streep door de plannen. Met het terugtrekken van maar liefst drie scholen werd een deel van het plan herontwikkeld. Het was telkens openstaan voor de kansen en creatief meebuigen met de mogelijkheden.’ In het wonen kunnen de eindgebruikers ook wisselen, zo wordt duidelijk wanneer Roelofs in gesprek gaat met Sjaak Rutjens, die al jaren betrokken is bij de vereniging van eigenaren van het middelste woonhof. Zelf woont hij hier nog steeds met veel plezier maar constateert wel sociale veranderingen in het gebouw: ‘De eerste bewoners kozen echt bewust voor deze plek maar daarna zijn er ook bewoners bijgekomen die een andere binding met het complex hebben. Daar moet je als VvE dan creatief op inspelen. Bijvoorbeeld door het onderhoud van de daktuin niet meer zelf te doen maar daar een bedrijf voor in te huren.’

De ontwikkeling die Rutjens schetst voltrok zich vooral in de appartementen; de rug-aan-rug gebouwde eengezinswoningen die hier zijn gebouwd, blijken juist een toonbeeld van stabiliteit. Roelofs: ‘We hebben hier slim gebouwd, met onder meer een parkeergarage op maaiveldniveau en daar bovenop een opgetild woondek.’ Door rug aan rug te bouwen werd bovendien ruimte gemaakt voor autovrije tussenstraatjes, die door de aanwonenden gezellig zijn ingericht met stoelen, bankjes en veel groen. ‘Bij de eerste zonnestralen is het hier direct gezellig.’ We lopen door naar de eerste middenhuurwoningen die BPD ooit ontwikkelde en aan de eigen portefeuille toevoegde, nog voordat BPD Woningfonds het licht zag: ‘Op deze plek waren oorspronkelijk koopwoningen gedacht maar door de herontwikkeling naar middenhuurwoningen konden we ook middengroepen met een kleinere portemonnee aantrekken.’ Een vergelijkbare creatieve ingreep vond plaats op de uiterste zuidwesthoek van het plan, waar The Fizz is gerealiseerd: een complex met modulair gebouwde studentenwoningen. ‘We hebben hier uiteindelijk wel vier plannen voor ontwikkeld, nadat het eerste plan niet doorging. De onderwijsinstelling die hier zou komen trok zich helaas terug, waarna we opnieuw naar de tekentafel zijn gegaan. En uiteindelijk een veelvoud van het aantal geplande woningen hier hebben kunnen realiseren. Cruyffiaans gezegd heeft elk nadeel zo zijn voordeel. We wilden hier koste wat het kost doorbouwen; de bouwkraan moest blijven. Dan moet je als gebiedsontwikkelaar inventief zijn.’

Het plan als geheel overziend is Roelofs vooral trots op de grote verscheidenheid aan doelgroepen die hier een plek in de stad hebben gevonden. ‘Je kunt hier echt een wooncarrière door de hele wijk maken. Beginnend als student, via een middenhuur woning van BPD Woningfonds naar een koop gezinswoning om te eindigen in een woning-met-zorg. Dat maakt Laan van Spartaan wel heel bijzonder. Ik durf de stelling ook wel aan dat dit plan het wonen buiten de ring – wat in Amsterdam toch heel lang een soort psychologische barrière was – aantrekkelijk heeft gemaakt, met een nieuw soort stedelijkheid.’ Laatste vraag aan haar: had ze terugkijkend nog zaken anders aangepakt, met de kennis van nu? ‘Ik zou de openbare ruimte minder stenig en met meer groen hebben ingericht, passend bij de klimaatopgave. En ik zou de overgang van de voorzieningen naar de openbare ruimte meer prominent hebben vormgegeven. Sommige gebruikers zitten met hun entree iets teveel verstopt: dat hadden we beter kunnen vormgeven. Maar verder ben ik heel gelukkig met dit project. Het laat zien dat gebiedsontwikkeling zoveel meer is dan stenen stapelen. We geven hier mensen echt een kans om vooruit te komen in alle fasen van het leven. Die sociale dimensie is enorm waardevol.’

De gemeente Amsterdam zocht eind vorige eeuw naar woningbouwlocaties en vond ze onder meer op de plek van de sportvelden van de Jan van Galenstraat. Sport was en bleef wel het centrale thema in het gebied: in het hart liggen de sportvelden en ook de gebouwen eromheen spelen beweging en gezondheid een belangrijke rol. In totaal zijn hier circa 1.600 woningen toegevoegd, in alle prijsklassen en financieringscategorieën. Daarnaast maken onderwijsfuncties en voorzieningen een belangrijk deel uit van ‘Laan van Spartaan’, zoals het gebied is herdoopt. Bij uitstek een voorbeeld van de gemengde en inclusieve stad.De gemeente Amsterdam zocht eind vorige eeuw naar woningbouwlocaties en vond ze onder meer op de plek van de sportvelden van de Jan van Galenstraat. Sport was en bleef wel het centrale thema in het gebied: in het hart liggen de sportvelden en ook de gebouwen eromheen spelen beweging en gezondheid een belangrijke rol. In totaal zijn hier circa 1.600 woningen toegevoegd, in alle prijsklassen en financieringscategorieën. Daarnaast maken onderwijsfuncties en voorzieningen een belangrijk deel uit van ‘Laan van Spartaan’, zoals het gebied is herdoopt. Bij uitstek een voorbeeld van de gemengde en inclusieve stad.