Prikkels die de transitie versnellen
Naast idealisme beschikken Jip van Grinsven en Sladjana Mijatovic over voldoende realisme om te weten dat de circulaire transitie tijd nodig heeft. Pas als de koplopers hebben bewezen dat het kan, volgen steeds meer partijen hun voorbeeld en zal de transitie zichzelf versnellen. Hoever zijn we daar nog vandaan? Jip van Grinsven: ‘Als we het mondiaal bekijken, schiet het nog niet erg op met de circulaire economie. In Nederland lopen we weliswaar voorop, maar we blijven een polderland. Als het over nieuwe regels, eisen of normen gaat, behartigen partijen vooral hun eigen belangen. De uitkomsten liggen altijd ergens in het midden. Daardoor gaat het ook hier niet zo snel als we graag zouden willen. Het goede nieuws is wel dat innovaties en kennisuitwisseling op het gebied van circulariteit steeds sneller gaan. Ook in de bouwsector.
Het is belangrijk om te laten zien dat het kan, circulair en biobased bouwen, ook al is het niet meteen perfect.
Sladjana Mijatovic: ‘We staan met de materialentransitie op het punt waar we tien, vijftien jaar geleden met de energietransitie stonden. Ik denk dat de versnelling nu gaat beginnen. Al onze partners zijn ermee bezig. Circulariteit wordt als essentieel thema gezien. Een gebouw is voor ons circulair als bij ontwerp, bouw en beheer het hoogwaardig gebruik van herbruikbare materialen centraal staat, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Circulair bouwen richt zich dus op de kringloop van grondstoffen. Houtbouw is een voorbeeld van circulair bouwen. Maar biobased materialen zoals vlas en stro worden ook steeds meer gebruikt.’ Van Grinsven: ‘We moeten biobased bouwen versnellen, maar we zitten ook nog met een paar andere problemen, zoals de energietransitie en het woningtekort. Er is urgentie om zo snel mogelijk zo veel mogelijk woningen te realiseren. Maar we zijn nog niet zover dat we dat circulair doen.’
Om de hele sector mee te krijgen, is er een financiële prikkel nodig
Mijatovic: ‘Twee belangrijke pijlers in de strategie van BPD zijn duurzaamheid en betaalbaarheid. We hebben de afgelopen jaren samen met architecten en aannemers verkend hoe we die twee pijlers kunnen combineren. De oplossing is opschalen en standaardisatie. Door biobased te combineren met conceptmatig ofwel industrieel bouwen, kunnen we duurzaam bouwen betaalbaar maken.’ Van Grinsven: ‘Bij Alba Concepts kijken we hoe circulariteit een plek kan krijgen in de waardering en financiering. Ons doel is om tot een financiële systeemverandering te komen waarin taxateurs, accountants en banken het circulair bouwen waarderen en het zo ook daadwerkelijk financiële waarde krijgt. Veel bedrijven die nu investeren in circulair en biobased bouwen, doen dat omdat ze intrinsiek gemotiveerd zijn. Maar om de hele sector mee te krijgen, is er een financiële prikkel nodig.
Mijatovic: ‘De energietransitie wordt op allerlei manieren gestimuleerd. Denk aan subsidieregelingen en hypotheekcriteria. Voor een woning met een hoger energielabel krijg je een hogere hypotheek dan voor een woning met een lager label. Waarom niet voor een biobased woning? Het wordt tijd dat er prikkels komen om ook de circulaire transitie te versnellen. Circulariteit gaat over waardebehoud, mogelijk zelfs over waardetoevoeging. Dat zouden we veel tastbaarder moeten maken. Ook voor de consument. Een voorbeeld van een project waarin we dat al jaren geleden hebben gedaan, is het project KOMST op Zeeburgereiland in Amsterdam. Bij de afbouw van de woningen zijn tweedehandsmaterialen gebruikt, waarbij de aannemer ervoor heeft gezorgd dat onze kopers reguliere garanties kregen. De bewoners konden onder begeleiding van een architect hergebruikte materialen kiezen voor bijvoorbeeld trappen, de inrichting van de badkamer of de keuken. In het begin was er wat weerstand, maar achteraf waren bewoners heel blij. De woningen zijn er een stuk karakteristieker door geworden. Er zijn zelfs glas-inloodramen geplaatst.’
Door biobased te combineren met conceptmatig ofwel industrieel bouwen, kunnen we duurzaam bouwen betaalbaar maken.
Van Grinsven: ‘Als mensen voor een biobased woning een aantrekkelijker hypotheek kunnen
krijgen, dan zorgt dit ervoor dat er meer naar dat soort woningen wordt gevraagd. Dat stimuleert
ontwikkelaars en bouwers om daar meer mee aan de slag te gaan. Er moet dan wel een eenvoudiger systematiek komen, die het makkelijk maakt om keuzes te maken over het thema circulariteit. Het raamwerk Het Nieuwe Normaal geeft daar een aanzet voor. Dit raamwerk, opgesteld in een samenwerking tussen Cirkelstad, Alba Concepts, Copper8, Metabolic, Witteveen+Bos en de TU Delft, maakt circulair bouwen concreet en kijkt daarbij ook naar duurzaamheidsthema’s als energie, water en stikstof en sociale thema’s als re-integratie en participatie. Dit maakt het mogelijk om bij projecten te sturen op circulaire optimalisaties of om bij een aanbesteding circulariteit meetbaar en kwantitatief uit te vragen.’ Mijatovic: ‘Standaarden kunnen zeker helpen, maar het wordt lastig als raamwerken, kaders en convenanten door verschillende partijen verschillend worden geïnterpreteerd en tot verschillende eisen leiden. Er zijn gemeenten die snappen dat een kader als richtlijn is bedoeld, maar er zijn ook gemeenten die een kader als eis stellen. Terwijl je het er samen over moet hebben wat wel en niet haalbaar is in een project en waarop je je wel of niet wil onderscheiden. Een raamwerk is een middel, geen doel.’
Van Grinsven: ‘Dat begrijp ik. Het Nieuwe Normaal geeft een idee van wat wel of niet realistisch is om van ontwikkelaars en bouwers te vragen. Maar de eisen moeten natuurlijk wel worden afgestemd op het project.’ Mijatovic: ‘Daar zit tegelijkertijd de worsteling. We willen versnelling, we moeten doorpakken. Dat vraagt om uniformiteit, juist ook voor conceptmatige, fabrieksmatige producten. Als elke gemeente andere eisen stelt, is dat een belemmering. Daarom is dit het moment om het hierover te hebben, met deskundige partijen als Alba Concepts. We hebben elkaar nodig om circulair bouwen verder te brengen. De markt kan hierin het voortouw nemen. Maar uiteindelijk moeten de normen voor circulariteit landelijk vanuit wetgeving en regulering worden aangegeven.’ Van Grinsven: ‘Daardoor zal de sector veranderen. Bedrijven die circulair en biobased bouwen zijn nu de koplopers. Straks wordt de hele bouwsector ertoe verplicht. Als je nu niet onderzoekt wat je kansen zijn op het gebied van de materialentransitie, dan wordt dat in de toekomst een bedrijfsrisico. Het is zonde om af te wachten. Ga aan de slag, zoek partners om kennis te delen en samen te werken. Ik denk dat BPD als grote gebiedsontwikkelaar daarin een belangrijke rol kan spelen.’
Leg normen voor circulariteit vast in wetgeving
Mijatovic: ‘We willen met onze inkoop en ons opdrachtgeverschap invloed uitoefenen richting aannemers, architecten, stedenbouwkundigen en andere partijen waarmee we samenwerken in een gebiedsontwikkeling. Wij kunnen een vraag in de markt neerzetten, waarbij ambities op het gebied van CO2 of circulair materiaalgebruik samenkomen. Door duidelijke prestatie- en ambitiestandaarden te hanteren, voorkomen we dat we steeds opnieuw het wiel moeten uitvinden. Zo kunnen we focussen op de ruimtelijke kwaliteiten, zoals belevingswaarde en toekomstwaarde van leefomgevingen. Ik denk hierbij aan ons project Switi in Amsterdam Zuidoost. Een prachtig gebouw van acht verdiepingen, grotendeels uitgevoerd in hout en bamboe, met betaalbare appartementen. Dat is een voorbeeld voor bouwers én bewoners.’ Van Grinsven: ‘Het is belangrijk om te laten zien dat het kan, circulair en biobased bouwen, ook al is het niet meteen perfect. Voorbeelden zoals Switi laten de richting zien waar we heen moeten. Daarmee kunnen we de transitie versnellen.’
